Wespen

Wespennest Weghalen » Wespen

Wespen

De meeste mensen zijn geen fan van wespen, wat niet zo heel gek is; het kunnen zeker vervelende insecten zijn. Toch is de manier waarop een wesp leeft erg interessant en verrassend goed voor onze leefomgeving.

Wat is nou precies een wesp?

Wespen zijn een van de vliesvleugeligen (Hymenoptera). Dit zijn insecten die dunne, doorzichtige vleugels hebben. Naast wespen zijn ook hommels, mieren en bijen vliesvleugeligen. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld kevers met verharde vleugels en vlinders met schubben op hun vleugels.

Het lijf van een wesp bestaat uit drie delen: de kop, het borststuk en het achterlijf. Deze delen zijn ook weer in verschillende onderdelen te onderscheiden. Wespen hebben gevoelige, langwerpige ogen (facetogen) waarmee ze weliswaar geen rode kleuren kunnen zien, maar wel ultraviolet licht. Bovenop de kop zitten drie ocelli, welke eveneens ogen zijn maar minder gevoelig dan de facetogen. Hun voelsprieten zijn lang en gebogen, en bevatten zintuigcellen. De mond wordt gebruikt voor likken en bijten.

Het lichaam van een wesp bezit een zogenaamd exoskelet van chitine, net als alle andere insecten. Aan het borststuk zitten zes poten en een set vleugels. In het achterlijf zitten de meeste organen en afhankelijk van het soort wesp ook een gemeen stekende angel.

Evolutie van de wesp

100 miljoen jaar geleden waren er geen bloeiende planten op aarde, maar voornamelijk coniferen. Voor bestuiving waren deze zijn afhankelijk van de wind. In deze bomen waren allerlei insecten te vinden, allemaal op zoek naar voedsel. Wespen waren destijds carnivoren, vooral op zoek naar spinnen en insecten. Deze insecten voedden zichzelf met plantaardig materiaal, vandaar dat het in de coniferen krioelde van de kleine beestjes.

De aanwezigheid van zoveel insecten heeft ertoe geleid dat planten en bomen uiteindelijk gebruik gingen maken van de aanwezigheid van insecten, en dusdanig veranderden dat ze afhankelijk werden van insecten om genetisch materiaal over te brengen van de ene plant naar de andere. Dit is een heel effectieve manier van bestuiven. Zoet nectar en stuifmeel is aantrekkelijk voor insecten en zowel de planten als de beestjes waren afhankelijk van dit proces. Voor bomen en planten is deze manier van bestuiving efficiënter dan via de wind, en insecten komen op deze wijze makkelijk aan voedsel. Wespen eten nu voornamelijk plantaardig.

Ook nu nog gebruiken wespen rupsen, spinnen en insecten om hun larven te voeden. Daarvoor maken vrouwelijke wespen gebruik van hun angel en het voor insecten verlammend werkende gif. Deze zeer effectieve aanvalsmethode en ook wel manier om te verdedigen is zo goed ontwikkeld en kan zoveel teweegbrengen omdat al die miljoenen jaren geleden vlees de enige wijze was waarop een wesp zich voedde.

Het ontstaan van de angel gaat nog verder terug in de tijd. Vrouwelijke wespen hadden zogenaamde ovipositors, waarmee ze eitjes legden op bijvoorbeeld een rups. Wanneer een eitje uitkwam at de wespenlarve de rups op. Dit proces ontwikkelde zich tot het punt waarop de wesp het ei direct in een ander insect legde, waarvoor de angel zich verder ontwikkelde tot een apparaat waarmee goed geboord kon worden.

Levensloop van de wesp

De cyclus van een wespennest begint in het najaar, wanneer nieuwe koninginnen bevrucht worden. In de winter sterven alle wespen, met uitzondering van de nieuwe koninginnen. In het voorjaar begint iedere koningin een eigen nest te bouwen. Laten we eerst bekijken hoe een koningin van sociale wespen dit aanpakt. Ze begint het nest met een beperkt aantal raten, waar ze gevangen insecten naartoe brengt. Dat kunnen vliegen en muggen zijn, maar ook rupsen en spinnen. Deze beestjes heeft ze met haar gif verlamd. Vervolgens legt de koningin een eitje in haar prooi. Wanneer de larve uit het ei komt, eet deze de prooi op.

Deze eerste groep larven wordt gevoed door de koningin zelf. Zij zullen uitgroeien tot de eerste groep werksters in dit nest. Wespennesten van sociale wespen worden gemaakt van een soort papier. De wespen kauwen hout kapot, vermengen dit met speeksel en er ontstaat een soort van papier maché.

De werksters gaan vervolgens voor de koningin verder aan het nest bouwen, en voorzien de raten van prooi. De koningin gaat verder met het leggen van eitjes. Dit gaat de hele zomer zo door. De larven scheiden een zoete vloeistof uit die opgegeten wordt door de werksters. Dit moedigt hen aan om meer voedsel naar de larven te brengen. Tegen het einde van de zomer wordt er met een hogere frequentie en in een grotere hoeveelheid prooi naar de nieuwe larven gebracht, waardoor er genetisch iets getriggerd wordt wat de kans op het ontstaan van nieuwe koninginnen vergroot.

Op dit moment scheiden de larven geen zoete vloeistof meer uit, waardoor de wespen elders zoetigheid moeten zoeken. Dit kan in de vorm van bloemen, maar ook als jij gezellig in de tuin een maaltijd nuttigt. Voor mannetjes is overigens geen grote rol weggelegd. De darren komen voort uit onbevruchte eitjes van de koningin. Zij bevruchten in het najaar nieuwe koninginnen, waarna ze zelf doodgaan. Mannetjes bouwen niet mee aan het wespennest, voeden geen wespenlarven en kunnen het nest of zichzelf ook niet verdedigen omdat ze geen angel en gifklieren hebben.

Voor solitaire wespen ziet het verloop van een jaar er vergelijkbaar uit. Alleen bouwen deze wespen hun eigen, kleine nest en leven ze niet met duizenden wespen samen. Soms maken ze hun nest uit papier, maar soms ook in de grond of in kleine holle ruimtes.

Wespen in Nederland

Om een paar verschillende soorten wespen te kunnen bespreken, kijken we naar hoe we wespen in het algemeen kunnen onderscheiden. Wespen worden onder andere onderverdeeld in sociale en solitaire wespen.

Sociale wespensoorten beginnen met een koningin. Deze is in het najaar bevrucht en overleeft in tegenstelling tot werksters en mannetjes (darren) de winter. Zoals we reeds besproken hebben, begint zij in het voorjaar een nest te maken. Hierin legt ze de eerste eitjes, die na enkele weken en een larve en pop stadium de eerste werksters worden in dit nest. Zij gaan vervolgens bouwen aan het nest en helpen met het voeden van nieuwe wespenlarven. Uiteindelijk leven in zo’n nest wel 5000 wespen. Deze wespen tolereren geen andere nesten in de buurt, en verdedigen hun nest met hand en tand. Als je door een sociale wesp gestoken wordt, kijk dan uit voor de rest van het nest die door uitgescheiden hormonen van de stekende wesp op je af willen komen.

Solitaire wespen leven niet in een groep. Iedere wesp maakt haar eigen nest waarin ze eitjes legt die ze zelf verzorgt. Deze wespen zijn meestal niet zo agressief en tolereren ook andere wespennesten in hun buurt.

Er zijn gigantisch veel soorten wespen. Er zijn wereldwijd meer dan 100.000 soorten bekend, en men vermoedt dat er nog 100.000 onbekende wespensoorten zijn. In Nederland zijn 95 soorten wespen bekend.

Wespensoorten

Gewone wesp en Duitse wesp

Ze worden ook wel limonadewespen genoemd, omdat je deze wespen het meeste tegenkomt in de zomer. Van alle wespen veroorzaken ze het vaakste overlast. Samen met horzels behoren deze wespen tot de familie van de Plooiwespen. Dit heeft te maken met hoe deze wespen hun vleugels dragen.

Graafwesp

Graafwespen hebben vrijwel dezelfde uiterlijke kenmerken als de gewone wesp. Daardoor worden ze niet altijd herkend. In tegenstelling tot gewone en Duitse wespen, leeft de graafwesp solitair. Dat wil niet zeggen dat er geen andere graafwespen in de buurt leven, integendeel. Vaak maakt de wesp holletjes in de grond, in holle stammen of stengels. De holletjes hebben een ingang en een uitgang. De graafwesp gebruikt haar angel om een prooi te vangen, en die mee naar het nestje te nemen. Mensen steekt deze wesp normaal niet.

Galwesp

Galwespen lijken qua uiterlijk niet op gewone wespen. Ze hebben een smaller achterlijf en vaak een bruinere kleur. Galwespen gebruiken een legboor om eitjes te kunnen leggen in planten, waardoor gallen ontstaan. Een gal ziet eruit als een vergroeiing van een plant. Het dient als onderdak maar ook als voedsel voor de wespenlarve.

Hoornaar

Ook deze wesp zit in de familie van de Plooiwespen. Het is de grootste wesp die je in Nederland tegenkomt. Deze kan wel 3,5 centimeter lang worden. De kop van een hoornaar is  in verhouding met het lijf erg groot, en roodbruin van kleur. Net als gewone wespen leeft de hoornaar van suikervrije plantensappen, en worden de larven gevoed met andere insecten. Een hoornaar ziet er angstaanjagend uit. Toch zijn deze wespen niet erg agressief. Een steek van een hoornaar doet weliswaar flink pijn, maar deze wesp spuit minder gif in je lichaam dan andere wespen doen.

Franse veldwesp

Franse veldwespen zijn sociale wespen die ook familie zijn van de Plooiwespen. Deze wespen onderscheiden zich qua uiterlijk door een overwegend zwart lijf met gele strepen en oranje voelsprieten. Ze leven in groepen van minder dan 100 wespen en ondanks dat het sociale wespen zijn, zijn Franse veldwespen meestal niet agressief. Ze maken open, relatief kleine nesten en er liggen vaak verschillende nesten bij elkaar in de buurt. De koningin van een groep Franse Veldwespen is niet groter dan haar werksters, en daarom moeilijk te herkennen. Een Franse veldwesp eet honingdauw wat uitgescheiden wordt door wolluis.

Kwaliteiten van de wesp

Over het algemeen worden wespen gezien als alleen maar narigheid. Ze zijn volgens veel mensen agressief en steken om het minste of geringste. Helaas zit er een kern van waarheid in deze opvatting. Deze beestjes steken echter niet uit agressie, maar om hun nest te verdedigen of zichzelf als ze in de knel komen.

Wat vrijwel nooit in de volksmond besproken wordt, is de enorme waarde van wespen voor de balans in onze natuur. Van bijen weten we over het algemeen allemaal hoe waardevol deze zijn als het gaat om kruisbestuiving van bloemen, planten en bomen. Vooral door de vele haren op een bij, zijn ze in staat heel effectief te zorgen voor het voortbestaan van onze flora. Wespen nemen echter op dezelfde manier deel aan kruisbestuiving. Ze hebben een minder harig lijf en dragen een kleiner volume stuifmeel van de ene naar de andere plant, maar toch dragen ze bij aan dit proces. Een andere grote bijdrage aan ons ecosysteem levert de wesp door een aantal insecten, rupsen en spinnen voor ons uit de weg te ruimen. Niet alleen zitten mensen niet te springen om een overvloed aan spinnen en muggen, ook planten hebben grote baat bij wespen. Sommige wespensoorten worden tegenwoordig zelfs speciaal ingezet om om een biologische en ecologisch verantwoorde wijze ongedierte in bepaalde gewassen te bestrijden.

Het wespennest

Vanwege het belang van wespen, wordt dan ook aangeraden om nesten alleen weg te (laten) halen als deze zodanig dicht in de buurt van jouw eigen omgeving zit dat er niet op een prettige manier naast elkaar geleefd kan worden. Mensen zitten immers niet op een verdedigende wespen kolonie in hun achtertuin of spouwmuur te wachten. Maar een wespennest in de natuur, of solitaire wespen verderop in jouw tuin, laat die gewoon zitten en hun nuttige werkzaamheden verrichten.

Als een nest toch weggehaald moet worden, beslis dan per nest of je deze het beste professioneel kunt laten verwijderen. Dat hangt onder ander af van het formaat van het nest en jouw gevoeligheid voor eventuele steken en ook voor het gif. Ga je zelf aan de slag, zorg dan voor zoveel mogelijk beschermende kleding en ook voor oogbescherming. Wacht met het verwijderen van een nest met behulp van gif tot het donker is. Dan kun je ervan uitgaan dat de meeste wespen thuis zijn in hun nest en dus in een keer verdelgd worden. Het gif blijft nog een poosje in de omgeving aanwezig, dus houd rekening met kinderen en huisdieren.

Zit het nest op een plaats waar het moeilijk weg te halen is? Meestal is het dan het verstandigste om een professionele wespenbestrijder in te schakelen. Ook goed doordachte creativiteit kan soms soelaas bieden. Een nest in een duidelijk afgesloten ruimte zoals een holle paal kan nog weleens anders benaderd worden bijvoorbeeld. Sluit de enige ingang van de paal af met heel veel duct tape, en laat de zon vervolgens de volgende dag haar werk doen. Dit werkt echt alleen als de ruimte zeker geen ander uitgang heeft, en het niet te lang duurt voordat de wespen het loodje leggen, anders knagen ze rustig door de tape heen.

Hoe houd je wespen weg?

Wespen zijn niet altijd uit je omgeving weg te houden. Er zijn echter wel manieren wespen zo min mogelijk aan te trekken, en overlast te voorkomen. Draag bijvoorbeeld zoveel mogelijk lichte kleding, en zo min mogelijk met een bloemetjes motief. Het is aan te raden parfum en geurende badproducten zo min mogelijk te gebruiken. Zeker bananengeurtjes zijn bij wespen erg geliefd. Draag buiten schoenen en wees voorzichtig dat wespen niet in je kleding terecht komen. Let vooral op wanneer je buiten eet of drinkt. Zeker kinderen zijn niet altijd alert als een wesp net geland is op hun half opgegeten appeltje. Drinken uit een blikje of een flesje met een donker tintje, is ook vragen om problemen. Een wesp die hier een slokje uit wil nemen wordt gauw over het hoofd gezien en voor je het weet word je gestoken in je mond of in je keel.

Zorg ervoor dat afvalbakken goed afgelopen zijn, dan trek je minder wespen aan.

Als je weet dat je buiten gaat eten, kun je vooraf een eindje verderop een lokmiddel zetten voor wespen. Dat kan zo simpel zijn alleen schaaltje bier. Effectiever is nog als je wespenvanger ophangt met een lokmiddel erin. Die kun je kopen, of je maakt er makkelijk zelf een met een plastic fles die je door midden snijdt en waar je de bovenkant dan omgekeerd op terugzet. Beetje siroop erin en klaar is kees. Dit soort wespenvangers zorgen ervoor dat de beestjes er niet meer uit kunnen.

Wat als je gestoken wordt?

Iedereen wordt helaas weleens gestoken. Als uit eerdere ervaring gebleken is dat je allergisch bent voor wespen, zoek dan snel medische hulp. Doe dit ook als je die ervaring niet hebt, maar als het erop lijkt dat je een allergische reactie hebt. Symptomen voor een allergische reactie zijn uitslag, moeite met ademhalen en zwelling in de mond of luchtwegen. Een allergie kan zich altijd ontwikkelen. Als je in je mond, keel, nek of tong gestoken wordt, zoek dan ook zeker een dokter op. Zwelling zou je luchtwegen af kunnen sluiten. Ook een steek in of bij je oog kan reden zijn voor het zoeken van medische hulp, en als je meerdere keren tegelijk wordt gestoken eveneens.

Voor alle andere steken raden we je aan om ijs op de beet te doen en een speciale creme voor wespensteken. Je kunt ook azijn op een doekje doen en dat een poosje op de plek houden waar je gestoken bent. Azijn neutraliseert het gif van de wesp.

Zijn wespen cruciaal?

Zoals je hebt kunnen lezen zijn wespen van cruciaal belang voor ons ecosysteem. Ze zijn dan weliswaar niet altijd makkelijk om in je directe omgeving tegen te komen, maar het is nu ook duidelijk dat lang niet alle wespen problematisch zijn. De verschillende wespen en hoe gevaarlijk ze voor je kunnen zijn herkennen, is echter nog niet zo makkelijk. Neem voor de zekerheid een beetje afstand en neem preventieve maatregelen.