Hoornaar

De Hoornaar

De hoornaar is één van de meest bekende wespensoorten van Europa en staat onder meerdere namen bekend. Zo wordt de hoornaar ook wel paardenwesp, hoorntor of in de volksmond horzel genoemd. Maar ook horenaar of hoorenaar. De hoornaar wesp behoort tot de familie papierwespen waar ook de normale wesp toe behoort.

De hoornaar is veruit de grootste wespachtige in West-Europa en kant tot wel 3,5 cm groot worden. Verder komt hij voor in delen van Azië en is hij in het verleden uitgezet in Noord Amerika. De hoornaar heeft een duidelijk andere verschijning dan bijen of wespen. Hij valt op door zijn roodbruine kop en middenlijf. Hij komt niet heel veel voor in Nederland maar is ook weer geen zeldzaamheid. Veelal worden wespen en hoornaar met elkaar in verwarring gebracht al is de hoornaar in vergelijking met de wesp een stuk minder agressief.

De Aziatische hoornaar steek is daarentegen wel pijnlijker dan dat van een bij of een wesp maar het gif dat hierbij vrijkomt is minder krachtig. Normaliter gebruikt de hoornaar dit gif om kleine insecten te doden. Deze insecten vermaalt hij vervolgens tot een papje dat hij in het hoornaar nest voert aan de aanwezige larven. Deze larven geven op hun beurt een zoete stof af die fungeert als brandstof voor de hoornaar. Met deze brandstof kan de hoornaar vervolgens nog meer insecten vangen.

Het nest van een hoornaar bestaat uit cellulosevezels die afkomstig zijn van nabijgelegen bomen. De hoornaar produceert verder geen honing.

Soorten

Er zijn verschillende soorten hoornaar te onderscheiden. Zowel de Duitse hoornaar (Vespa germanica) als de middelste hoornaar (Vespa media) worden gezien als ondersoorten van de grote hoornaar (Vespa crabro).

Aziatische Hoornaar

De hoornaar moet niet in verwarring worden gebracht met de Aziatische Hoornaar. Deze soort komt oorspronkelijk voor in Zuid -Oost Azie en wordt als een invasive exoot beschouwt in Europa. Verschil met de hoornaar is dat de Aziatische Hoornaar agressiever is. Verder is hij te onderscheiden aan zijn gele poten. De Aziatische Hoornaar wordt gezien als een bedreiging voor de Europese honingbij en dient wanneer waargenomen gemeld te worden. Nesten van de Aziatische Hoornaar worden per definitie gedetermineerd.

Leefgebied van de hoornaar

De hoornaar komt in vrijwel heel Europa voor en in grote delen van Azië. Daarnaast komt deze soort voor in het Zuidoostelijk gedeelte van Noord Amerika. Van nature komt de hoornaar niet voor in dit gedeelte van de wereld maar is zij uitgezet door de mens.

De hoornaar in Nederland

Hoewel de hoornaar in Nederland niet de meest voorkomende soort is wordt hij de laatste jaren wel meer aangetroffen. Een mogelijke oorzaak is dat het in de zomers steeds warmer wordt en blijft waardoor dit leefgebied interessanter wordt voor deze wespensoort. Veelal wordt de hoornaar waargenomen in het zuiden en oosten van Nederland. Echter, de laatste jaren is de hoornaar ook actief in het noorden en westen van het land.

Uiterlijke kenmerken van een Hoornaar

De hoornaar is groot in vergelijking met een normale wesp. Ook maakt hij aanzienlijk meer geluid en komt hij op de mens dreigender over. In werkelijkheid is de hoornaar minder agressief. Een hoornaar kan tot 3 cm lang worden uitgezonderd de koningin. Koninginnen kunnen meer dan 3,5 cm lang worden. Mannetjes zijn over het algemeen iets kleiner dan vrouwtjes.

Kop

De kop van een hoornaar is opvallend ten opzichte van normale wespen of bijen. De roodbruine kleur is anders dan het zwart gele van de wesp. Daarnaast is de kop van een hoornaar aanzienlijk groter en harder. Verder heeft een hoornaar twee antennes bovenop zijn hoofd welke zintuigen zijn om o.a. mee te voelen en proeven. Verder heeft de hoornaar relatief forse kaken. Hiermee eet en vermaalt hij insecten.

Borststuk

Het borststuk van de hoornaar heeft drie functies; aan de onderzijde draagt het de poten, aan de bovenkant zitten de vleugels vast. Verder beschermt het borststuk de enkele organen van een hoornaar. Hiervoor beschikt het over enkele verharde platen.

Achterlijf

Het achterlijf van een hoornaar bevat de belangrijkste organen. Onder andere het ademhalingsapparaat, het spijsverteringsstelsel en de geslachtsorganen bevinden zich in dit gedeelte van het lijf. Niet te vergeten de angel. Om die reden heeft ook dit gedeelte verschillende verharde platen. Opvallend aan de hoornaar is dat de eerste verharde plaat niet zwart maar roodbruin is. Dit is één van de kenmerken waaraan je een hoornaar kan herkennen.

De angel van een hoornaar is net als bij de wesp niet voorzien van weerhaken. Hij kan er dus meerdere keren mee steken zonder dood te gaan. Het aanwezige gif wordt bij iedere steek in kleine hoeveelheden afgegeven. Het gif is in normale omstandigheden niet dodelijk voor de mens maar wel voor andere insecten. Deze kunnen door middel van een steek eenvoudig worden doodgemaakt en vervolgens worden opgegeten.

Vergelijkbare insecten

Hoewel de hoornaar redelijk eenvoudig te herkennen is wordt hij toch nog vaak verward met twee andere soorten: bijen en wespen.

Bijen zijn over het algemeen een stuk kleiner, behaard en veel minder luidruchtig. Daarbij voelen bijen zich aangetrokken tot bloemen. De hoornaar totaal niet. Verder zijn bijen zachtaardiger en heeft de angel van een bij weerhaken. Steekt een bij, dan zal deze onherroepelijk sterven.

Wespen lijken meer op een hoornaar maar zijn ook een stuk kleiner. Wespen zijn net als de hoornaar niet behaard maar wel veel minder luidruchtig. Het gedrag van een wesp is zeer goed te vergelijken met dat van een wesp. Ook de manier waarop nesten gebouwd worden is vergelijkbaar en ook een wesp kan net als de hoornaar meerdere keren steken zonder dood te gaan.

Leefwijze

De hoornaar is vooral actief als het wat warmer is. Dit betekent dat we de hoornaar veelal zien in de periode april tot september. Kanttekening is hier dat de afgelopen jaren hoornaar ook later in het seizoen zijn waargenomen daar de zomer wat langer doorloopt. Net als andere soorten wespen is een hoornaar kolonie of nest éénjarig.

Ook als een nest meerdere jaren bewoond is betekent dit dat er ieder jaar een nieuwe koningin zich in het nest heeft genesteld. Nesten worden meestal gebouwd in boomholten of in de grond. Soms worden er nesten gebouwd op plekken als een spouwmuur, nestkast, onder aan dakgoten of tussen muren. Vaak is de hoornaar dan tot last is een hoornaar nest verwijderen de enige optie. Nesten worden meestal niet groter dan 1000 hoornaars.

Wat eet een hoornaar?

Hoe gek dit ook misschien klinkt maar net als de wesp vangt een hoornaar andere insecten. Hoornaar zijn daarmee rovers en zorgen er ongemerkt voor dat er minder insecten in onze omgeving zijn. Ze hebben daarmee een veel grotere functie dan je aanvankelijk zou denken. Het dieet van een hoornaar bestaat uit: vliegen, muggen, rupsen, vlinders, wespen, bijen en zelfs spinnen. Een hoornaar steekt een insect eerst waarna het sterft. Vervolgens vermaalt hij dit insect tot een soort pap dat hij vervolgens aan de larven in het nest voert. De larven geven op hun beurt een zoete stof af die weer fungeert als voedsel voor de hoornaar. Ook is bekend dat een hoornaar op andere plekken zoals uittredend vocht van bomen voeding ophaalt.

Vijanden van de hoornaar

Hoornaar worden veelal met rust gelaten door mensen en dieren omdat ze bang zijn voor de pijnlijke steek. Echter is van één dier bekend dat deze graag op hoornaar jaagt: de wespendief. De wespendief is een unieke roofvogel met een meer dan uitgesproken voorkeur voor wespensoorten waaronder de hoornaar. Verhalen gaan zelfs zo ver dat een wespendief een hele kolonie hoornaar kan uitroeien en een nest kan vernietigen.

Voortplanting en Levensduur

Een hoornaar koningin ontwaakt rond eind april uit haar winterslaap. Zij zal direct na ontwaken beginnen met het bouwen van een nest. In de periode daaropvolgend breid het nest zich uit en zullen er taken worden overgenomen door de werksters die uit de eerste eieren van de koningin worden geboren. Deze werkster verschijnen medio juni op het toneel. Hierna ontwikkeld het nest zich tot zo’n 1000 exemplaren groot. Rond augustus zal de koningin beginnen met het werpen van vruchtbare nakomelingen. De vruchtbare koninginnen vliegen eind augustus begin september uit om te paren met de vruchtbare mannetjes. De mannetjes overleven deze paring niet. De bevruchte koninginnen zullen vervolgens een plek zoeken om te overwinteren om het volgende jaar in april weer te ontwaken uit hun winterslaap.

Overlast & ziektes

Hoornaar overlast veroorzaken op verschillende manieren. Zo kan een enkele hoornaar al voor een paniekreactie zorgen bij mensen. Maar bekendere vormen van overlast zijn nesten op plekken waar mensen zich eraan storen. Denk aan schuren, dakranden of in de tuin. Een enkele keer is een uitvliegende hoornaar koningin tot overlast. Over verspreiding van ziektes is verder niks bekend.

Hoornaar bestrijden

De hoornaar bestrijden is in Nederland wettelijk toegestaan in tegenstelling tot de bij. Net als bij wespen is de meest effectieve manier om hoornaar te bestrijden het vinden van het nest en deze vervolgens de determineren. De koningin zal hierdoor sterven waarna de rest van de kolonie volgt.

Let op: mocht u een hoornaar nest in uw tuin hebben, laat deze dan altijd bestrijden door een ongediertebestrijder. De risico’s van het zelf doen wegen simpelweg niet op tegen de (vele) pijnlijke steken van een hoornaar.